HEADMASTER NUPUI BY Puitea Tuallawt

[Ngaia]

HEADMASTER NUPUI-1




KA THAWHNA RAM



Hetiang chanchin sawi hi ka hnathawh nen pawh a inhmeh chiah lova. Sawi lovin ngawih bo pui ta mai mai ila a hmingthat thlak zawk phian mai thei. Mahse, he ka thil tâwn mak tak mai hi sawi Tul tihna riau ka nei tlat. Khawvel hian a hun hnuhnung a hmang mek tawh a; chuvangin, kan hmelmapa Setana hian hun tam a nei tawh lo tih hriain mihring thinlungah lal hrawt a tum mek a. Heti ang thu mak leh rapthlak tak takte hi i chungah emaw i thiante chungah emaw, i chhungte chungah emaw ngei pawh a lo la thleng ve palh thei a, vanduaithlak taka chutiang thil i chunga a lo thlêng ve ta a nih pawhin hlau hlawpa i khurh chhiat mai loh nan leh, i hmelmapa Diabola chu tu nge a nih hre reng chunga i hmachhawn thiam theih nan he chanchin rapthlak tak hi hrilh che ka duh a ni.






Naupan tét atanga ka lo tum tawh a nih avangin Hrangbana college aTanga B.A ka zir zawh hnuin para church (a hming chu sawi kher lo mai ila) pakhat enkâwlna hnûaiah missionary hna ka thawk a. Mi thenkhat chuan missionary han tih hian englâi pawha Pathian thu sawi a, khawlâiah leh dâiah te kal a thahnemngâi taka Pathian thu aupui a, Lalpa tâna sêng khawm hna thawk mawlh mawlh reng tur emaw min ti ni hian ka hre deuh Thin.






A ni taka Mizoram chhuahsan ve meuh a missionary hnathawka kal chhuak ve ta chu Pathian rawngbawl tlut tlut reng mai tura ngai an lo awm a nih pawhin, kohhran hoten missionary tirh chhuahna hun kan hman dânte leh missionary hna hrim hrim kan ngaihsân dan aTanga teh chuan thil âwm lo lutuk pawh a ni bik lo.



Amaherawhchu, a nihna takah chûan missionary tam zawk mah te hi chu mission sikul-ah emaw private sikul-ah emaw zirtirtu hna kan thawk a, helai (Mizoram)-a sikul zirtirtute ai hian kan danglamna a tam vak lo.






Khawi hmunah pawh hna thawk ila, rinawm tak leh Thahnemngâi taka kan thawh a, Pathiana rinna kan nghah tlat chuan kan hnathawhna hmun apiang hi mission field a ni vek mai. Khawi hmunah pawh missionary rinâwm leh Tangkai tak kan ni thei Theuh a ni.






Sikul-a zirlâi zir tur pangngai bak engmah kan zir tir hran lo, ka sawi tawh angin nungchâng erawh kan uluk a, kan zirlai naupang ten keimahni-ah Krista hmel an hmuh ngei theihna turin theihtawpin kan nun kan uluk a; tin, kan zirlai naupangte hriat chian tumin an nungchâng leh chhungkûaa an dinhmun thlêngin nasa takin kan chhui a, an nu leh pate pawh hun âwl kan neih châng chuan kan kawm ve fo thin a ni.






Ka sawi tum ber ka sawi tan tak tak hmain he thuziak chhiartute zawng zawng hnênah thupha châwi ka duh a. Ka hnathawhna hmun leh missionary tura min tirchhuaktute hi eng emaw chen thup hram ka duh a ni. A chhan chu hetiang thu sawi-a, ziak a thehdarh tura tirh chhuah ka ni lova. He ka thuziak hi an lo chhiar ve palh hlauh a nih pawhin an lâwm zawng a ni kher lo vang. Hetiang dinhmuna ding ka nih avang hian missionary hna thawk tura min tir chhuaktute leh ka hnathawhna hmun hmingte hi ka tan sawi a nuam chiah lo va, chhiartuten min hriatthiam ka ngên tak meuh a ni. A thu ngaihnawmna erawh a bo hauh lovang tih ka tiam ngam thung che u.






Ka hnathawhna hmun hi south India lam, ram kilkhawr angreng tak a ni. An chanchin hlui (history) atanga a lan danin keini mizote ai pawhin Isua Krista chanchin \ha an dawng hmasa zawk daih niin a lang. A ram mi chêng za-a 80 vel zet hi kristian an ni. Mahse, an hnamzia leh an rilru put hmang a danglam deuh vang pawh a ni mai thei e, rinna kawngah an pawnlâng ru riau a. Piantharna, Thlarau Thianghlim leh Harhna tih ang chi te hi an man vak lo. An nunah harsatna/dam lohna an tawh châng pawhin Pathian hnena tanpuina dila tawngtai ai chuan a tam zawkte hi chuan an hnam tih dan hlui leh an pipute atanga thiam thil an inhlan chhâwn inthâwina hmanga tihdamna leh malsâwmna dawn theihna te chu an la dah säng em em zawk a ni.






Ramhuai leh râu chi hrang hrang hlauh apui an ngah hle a. An kristianna chuan an nunah zalênna a thlen tlem hle a ni. Mitthi te hi an hlau em em a, thihna chu an tan chuan vanduaina namen lo a ni ringawt mai. Kristian inti ve si heti tak maia krista thiltihtheihnain an nunah awmzia a nei lo mai hi mak ka ti a, hnathawh tur tamzia leh Pathian thiltihtheihna an mamawhzia pawh ka hriat chian phah hle a ni.






South India- mi hmelhriat nei chuan i’n hria ang a, an tawng mawlh mai hi hriat a har ka ti thin. Sap tawng a ni emaw, an mahni hnam tawng a ni emaw, a riat hian an riat pui nawk nawk ni ber hian a hriat a. Ka awm tirh phei chuan tawng chûng chângah harsatna ka tawk nasa hle a ni. Mahse, tawng zawng zawng siamtu leh phuahtu Pathian ka neih avangin ka beidawng ngai lova. Tin, college kan kal ve lai pawha linguistic (tawng chung chang zirna) lama tui deuh mai ka ni, tawng hrang hrang zir hi nuam ka ti a. Thiam pawh ka thiam chak viau thin reng a. Pathian tanpuina leh awmpûina ropui tak ka dawn reng bawk avangin kum khat ka awm hnu chuan tawng chung chânga ka harsatna zualpui chu a kiang fel thawkhat ah ka ngai, duhthusâma thiam tur erawh chuan hun chu a la ngai deuh ang.






PU DEV-A LEH A CHHUNGTE



Ka thawhna sikul-ah hian KG atanga class 7 thleng a awm a. Zirlai 152 an awm a. Zirtirtu pariat ( 8) kan awm a. Kan headmaster hi helai kan awmna hmun bial vawngtu pastor a ni tel nghal bawk. Helai hnam ho zingah chuan rinna kawngah pawh belhchian dawl ber zinga mi ni vein ka hria a, a hnen atang hian rawngbawl dan turah pawh thu rawn tangkai tak tak ka dawng hnem hle a ni. A nupui Rakhi-i erawh hi chu nu tawngtam lo a ni a, fa mipa kum 6 mi leh hmeichhia kum 3 mi an nei a, an chhang chhiat lai a nih vangte pawh a ni ang, an ina ka lên chang pawhin Pi Rakhi hi chuan min ngaihsak vak hman ngai lo. A fate tan erawh a inpezo hlêin ka hria. In be lúmlám tam lem lo mah ila, kan in millo hran lo.






Zan khat chu zanriah eikham fel hnu lawkah pawl 3 zirlai hmeichhe naupang pakhat hi hmanhmawh zetin ka inluah ah a lo lut hlawl mai a. Thaw hlawp hlawp chung hian, “Miss Maruat, headmaster-in hmanhmawh takin lo kal teh a ti che,’’ a rawn ti a.






Zanriah eina thleng ka sil zo fel awrh chauh a la ni, eng emaw pawimawh tak a awm a nih ringin, naupang chu ka zui chhuak nghal a. Headmaster te in hi kan sikul bul maia awm a ni a. An kawm thlang lawkah keimahin in ka luah ve a. Tih tur tul dang ka neih loh châng chuan an inah hian ka lêng lut ve fo thin a, Pathian thute pawh kan sawi tui dun hle thin a ni.






A hla lo bawk a, rei lo têah headmaster te in chu kan thleng chho nghal mai a. Inlêng kâwmna pindan (sitting Room) ah chuan tumah an lo awm lova, mut pindan lamah erawh thawm a awm.






“Ka pu, eng nge ni ta, hei ka lo thleng chiah e,” ka han ti a.






Headmaster chuan mut pindan atang chuan, “Maruat, hmanhmawhin lo lut teh, hei i pi a dam lo thut mai a, zanriah eikham hnu khan a luak vak a, a pang lah chu a sa em em mai bawk si,” a ti a, a tawng dân atang chuan a mangangin a hlauthawng hle a ni tih ka hre nghal mai.






An fate pahnih chu khum bulah hrilhhai hmel takin an lo ding dun ran a, an nu awm dan chuan a ti hlau thâwng tak meuh tih a chiang hle. Pi Rakhi hi nu tê chhe lo tak, south Indian hmeichhiate zingah ngat phei chuan nu lian tia sawi tling phak a ni ve a. An chhungkua a enkawl hnehin, mahni pasalte zah thiam tak a ni. An fate Rakhesh-a leh Sania-i pawh helai vela naupang dangte ai ngawt chuan an faiin an nungchang pawh a mawi a. Hei hi Pi Rakhi thawh rah liau liau tih loh theih a ni lo.






Nu hrisel tha tak a ni, he hmuna ka awm a chinah a dam loh ka la hre miah lo, tun tum hi ka vawi khat hriatna chiah a ni. A pum chu nâ a ti hle a, khumah chuan a mu kawm châl mai a, a khat tawkin a rum leh nghat thin. Thing tlang khua tih takah damdawiin han pan pui maina tur a awm hnai lova, kan awm na atanga hnai ber damdawiin ve deuh (ve deuh ka tih kher chhan pawh damdawiin puitling tak tak ni lo German missionary doctor pakhatin mi in luah hawha damdawiin ang deuha a cheibawl, phuahchawp angreng tak a nih vang a ni) lah chu km 14 vêl zeta hla a ni. Ke ngata han in zâwn thleng tur phei chuan a tina tin chhin chi pawh niin a lang lo.






BEISEINA HLAMZUIH



Kan headmaster Pu Santosh Dev (Pu Dev-a) chu a buai mangang phili chhe zo vek tawh ni ber hian a lang a, “Ka pu, engkim ti thei Pathian kan nei alawm, lungngai duh mah ta che, i nupui hi a thi dawn reng reng hleinem, khaw nge, Pathian hnênah damna dilin kan tawngtai ang’e, Pathian chuan tul a tih phawt chuan a ti dam em em ang,” ka ti a, khum bulah chuan ka thingthi a, midang pawh ngaichang lem lovin Pi Rakhi pang sa vur maiah chuan kut nghatin, tih tak meuh tih tak meuhin Pathian hnênah damna dilin ka tawngtai ta mawlh mawlh mai a ni.






Ka tawngtai mêk lai chuan midang chu engtin nge an lo awm ka hre lo, ka ngaihsak hek lo, Pi Rakhi damlo hi chawp leh chilha Pathianin a ti dam a nih ngat chuan Pathian chu nasa taka chawimâwiin a awm dawn tih ka ring a, heti ang reng renga urhsun leh ngênngawla Pathian hnena ka tawngtai hi hriat pawh ka la hre ngai lo.



Mak tak maiin ka tawngtai zawh hnû lawk chuan Pi Rakhi chu a rawn thu chhuak ta hlawl mai tak tak a, ka rilruin Pathian hnênah lâwmthu ka sawi mawlh mawlh a, ka dilna tlâwm tak mai chu min chhân sak nghal a ni tih chhetê mahin ka ringhlel lo.






Pi Rakhi chuan, “Tui ka duh,” a rawn ti a.






Rang takin Pu Dev-a chuan tui a rawn lak sak nghal var a, a dang a ro hle a ni ngei ang, Pi Rakhi chuan tui chu a in nghal khawlh khawlh a, saidawiûm khat papa tui awm chu a in zo nghal vek a. Chutah zâwi têin khumah chuan a mu leh ta riai riai a.






Ka tawngtai chhung vel khan midang, thenawm hnai kan thawm hre phak te pawh an lo pung khawm nual tawh a, sikul a kan thawhpuite phei chu an rawn kim hman thap tawh a ni.






Pi Rakhi han mu leh chuan ngai a la awh chiah lo tih a hriat theih a, zâwite tê hian a phun sep sep reng a, chutah a pasal chu a bula thu hnai turin a kut chuan a han hui a, rang takin Pu Dev-a chu a va thu hnai nghal var a.






“Ka lalpa (hei hi an pasalte an koh dan a ni) thu min tiam turin ka duh che a ni,” a ti a.






“Rakhi, sawi ta che, i tan chuan engpawh ka huam a sin. Eng thu nge tiam tura min duh chu sawi rawh, midang hriat ve loh i duh em?” a ti a.






Damlo chau aw tak hian Pi Rakhii chuan, “Ni love, midang awm ve lai ngei hian thu chu min tiam la ka duh zawk a ni,” a ti a.






“Sawi rawh le Bawihi, sawi rawh le, i duh a piang sawi rawh, hei sikul lama ka thawhpuite zawng zawng pawh an awm kim thap alawm,” Pu Dev chuan a ti a.






“Zankhat mitchhin pawh lo tawk ila, kan fate hi nangmah ngeia i rawn tûlpui ka duh a ni. Nu dang an neih ka remti thei lo, ka sawi chu i hrethiam tiraw?”






Pu Dev-a chu a han ngawi deuh vang vang a, a nupui thusawi awmzia chu chiang takin a hria a, vanduaithlak takin zankhat mitchhin pawh lo tawk ta se, a tan nupui dang neih leh a thiang dawn tawh lo tihna a ni tih chu chalkawlh pen ang fawka chiangin a hria. Engtin nge ni ta ang? Engtin nge a fate naupang buchip mai, chhia leh tha pawh la thlei hrang thiam lo pahnihte chu hmeichhe tanpuina tel lovin a enkawl tak ang?






Midang chu kan ngawi thap a, lo sawi ve tur a vâng duh kher mai, kan zavâiin Pu Dev-a te chhungkua chu kan lainat tak meuh hlawm a ni.






Pi Rakhi chu a han khuh leh kharh a, thisen khâk hlawm lian pui mai hi a rawn phuh chhuak thawt mai a. Kan in chhan hman dawn lo a ang ta khawp mai.






Damdawiin lam lah chu pan hman rual a ni tawh si lo. Pathian hnêna ka tawngtai khan tih tak meuh tih tak meuhin Pi Rakhi dam leh theih nân ka dil a; mahse, Pathian min chhân dan chu keinina kan lo hnial emaw kan lo awih loh ngawt emaw a thiang si lo.



Zirtirtu dangte pawh ka hmaizah zo tawh a, kan sikul ah hian kei chauh hi mizo (missionary) ka ni nghe nghe a. Midangte hi chu kristian pawh an ni vek kher lo. Pathian chuan a duh phawt chuan a ti dam thei lutuk tih lah ka hai si lo; mahse, dam a hnêkin Pi Rakhi chu a tla hniam telh telh zawk a ni tih zawlnei ni kher lo tan pawh sawi lawk theih a ni.






Ringlote hmâah ngei Pathianin a thiltihtheihna a rawn lantir hun chu ka nghak fan fan a; mahse, zan dar 1:20 a rik chiahin ka beiseina chu romei angin a zâm ral ta a ni. Kan headmaster, pa ngilnei leh zaidam, mi hausa chhungkua atanga lo zi chhuak chunga Pathian rawngbawl tura helai hmun chengker taka a nupui fanau te nena lo pêm, Pu Santosh Dev chuan nupui a nei ta lo.






HEADMASTER NUPUI- 2






THIHNA



A nupui ban zawi hniangah chuan chelhin a fawp ngawih ngawih a “Rakhi, ka duhlai, ka tiam a che, kan fate hi keimah ngeiin ka rawn enkawl seilian ang. Lungngai reng reng suh, nupui dang ka nei hauh lovang, ka nupui neih chhun chu nang hi i ni, nang lo nupui dang neih ka tum lo,” a ti a. Rinawmna te, tumruhna te, thlaphânna te, mangânna te, engkim mai chu Pu Dev-a hmelah chuan a inlan chhawk zut zut ti ila a dik ber awm e.






Kan mathematics zirtirtu Ramesh-a chuan Pi Rakhi taksa la lum thar thar chu thawk tir leh tumin a âwmah theihtâwp chhuahin a han nem a, tênna leh thinhrikna nei hauh lovin a hmuiah te chuan a han ham a. Mahse, Pi Rakhii chuan ‘Hringnun Piah-ah’ lo kir leh ngai tawh lo turin min kalsan ta a ni.






Hrilh hai takin midang ho zawng chu kan ding thap a, chutah chhuak em em tih hriat tak hian Pu Dev-a chuan a nupui ruang chu bawhin a tap ta hlawp hlawp a, a fate pahnih pawh chuan an nu chu kuahin an inhnit hlawp hlawp a.






Midang tân pawh chu’ng pafa thum, tûn darkar maia an nu berin inthawn lawkna eih pawh awm hauh lova a han kalsan ta thut mai chu en liam ngawt mai a har duh khawp mai. Han tah ve hluai chu hreh deuh tlang mah ila, kan rawmawlin kan mit kan hru hlawm a.






Thihna meuh hi zawng a rapthlak em a ni. Pu Dev-a tan bik ngat phei chuan a va han rapthlak lehzual dawn em ka ti. Mizo upain kawppuite then chu koki lehlam sahthlak ang a ni an lo tih pawh hi ka hrethiam ve ta uar uar hian ka inhria a. A sawi uar thiam Thanpuii Pa te ang phei chuan koki leh lam mai ni lovin koki pahnih sah thlak ang a ni an lo ti duh hial reng a ni. A takin la tuar ve chiah lo mah ila a tuartu tan chuan a na tawk thawkhat hle ang tih chu ka ring thiam ve a ni.






KIM LO



Headmaster nupui ber a thih tak avangin a tûkah pawh sikul chawlh kan puang a, naupang zawng zawngin an sikul uniform an ha vek a, Pi Rakhi ruang phûmna tur thlanmual thlengin an intlar thla vek a, zirtirtu ho pawh kan hrilh a hai tlâng a, kan pu ber nupui nat lawkna em em pawh nei lova, zan khat thil thua a han boral ta thut mai chu hrehawm kan ti a. Sawi leh chuan tur pawh kan hre hlawm lo.






A tuar thiam lo ber mai chu Pu Dev-a chu a ni, a tap bâng thei lo. A nupui kuang bulah chuan a táp chawt reng a. Midang pawhin kan kil hnai thap hlawm a, kan hnuk ulh kan dang zo bik lo. Kan sikul mawlh mai ka ngaihtuah, kan headmaster hian min awmbo san vaih chuan a ni tluka sikul tana thahnemngai hi an awm thei tawh dawn lo si lo. A ni lahin mahni nupuite sûnna khuaa awm reng chu nuam a ti bik lo mai thei si. Kan hmabak a thim hlêin ka hre ve a ni. Mahse, Pathian a awm a, a ni’n engkim a rêl fêl vek mai ang tih chu ka innghahna awm chhun a ni.






‘I awm dân tur chu amâ chungah nghat la, amah chu ring la aman a ti vek ang’ tih thu hi Pi Rakhi ruang thlanmual kan panpui mek lai chuan ka rilru ah a lo lang a, Pathian ka lo rinhlelh hial thin naah te khan hrehawm ka ti thar a, ani chuan kan thatna turin engkim a ruahman fel vek thin a ni zawk reng si a, tuna kan chunga thil lo thlêng pawh hi ama hriat puina leh duh dân ang ngeia lo thleng ni ang tih ka ring a. Thil tha zawk kan tan a ruahman a ni tiin ka inhnêm mawlh mawlh mai a ni.






Thlanmual chu a hla ang reng phian a, kan thlen thlak meuh chuan thlan tuiin min leih zawr hnâp tawh mai. Thlanmual kan thlen hma atanga kawng sir a lo ding tawh kan sikul naupangte mawlh chu ka khawngaih, khua a lum si. Sikul uniform nen inthuam a ngai si. An haw hunah chuan an chau ve hle ngei ang le.






Hun leh tuilianin tumah a nghak lo tih angin hun chu a vei zel a, headmaster pawhin ni hnih chawlh a lak hnuin sikul a rawn zawm ve leh tawh a, engkim mai chu a pangngai angin a kal leh tan tawh a ni. Mahse, tunhma chu kan ang thei tawh lo. Phurna, tha thona tih ang chi te kha kan headmaster hian a tlachham telh telh a, ama pûal office ah a inkhung deuh reng a, ni dangah te kha chuan room tin mai hi a rawn tlawh lâwr a, zirtirtute tan inthlahdah theih a ni lova, min hau ngai lo naâ, a hmel hmuh hrim hrim pawh hi keini ziritirtu tan chuan a zahawm a, kan sikul hmingthatna hlawh chhuah ve zawng zawng hi kan headmaster zar liau liau a ni ti ila, ka thawhpui dangte pawhin min dem bikin ka ring lo. A ni telin kan sikul chuan ngai a awh lo telh telh a, langsar khawpa tlachhe nghal rum rum phei chu kan ni lo; mahse, a thawk mek (zirtirtu) te hian kan hre chiang a ni. Zep rual a awm lo.






Headmaster chu a office a a inkhung reng thin avangin biak pawh ngaihna vak pawh a awm lo, tul bik thilah lo chuan a office-ah tumah kan lut ngai lo.






Pathianin hna thar hâutak tak mai min pek belh ta ni hian ka hria a, kan headmaster tan chuan theihtawpin ka tawngtai a, inrinni tlai apiangin midang hrilh lem lovin kan sikul ah chuan ka va kal a, ka naupang te, ka thawhpui zirtirtu dangte leh kan headmaster tan chuan tap zawih zawihin ka tawngtai thin. Hetianga ka ti thin hi midangin an hriat ka hlau hle a. A rûk thei ang berin sikul pawh chu ka pan hram hram thin a ni.






Sawi tawh angin Pu Dev-a hian headmaster hna leh pastor hna a thawk kawp a. Hetiang hna rip leh rilru ei heh zet mai han thawk kawp tur chuan a ngaihtuah awm lam deuh chu a ni. Mahse, gentleman dik tak a ni a. A hmaâ tihtur lum chu hneh takin a hlen chhuak leh mai thin, hetiang khawpa mipa nih tling hi ka hre tam lo khawp mai.






LUSUN KHAWHAR



Minit a liam a, dârkar a ral a, ni a vei a, thla a lo thar a, harsatna danglam ang reng tak mai kan tâwk ta tlat mai. Helai hmuna dan dinglai an lo neih behchhanin Pu Dev-a chuan a nupui thih atânga thla thum hnuah nupui dang a nei leh lo a nih chuan pastor hna chu a thawk zawm thei tawh dawn lo; tin, sikul lamah pawh a hna a zawm zel thei ang em tih pawh a chiang ta lo.






Pu Dev a rilru hah dan tur chu ka hriatthiam pui ve hlein ka hria, Pi Rakhi hnênah khan nupui dang nei leh tawh loh tur khan a lo intiam tawh si. Mahse, dan chu dan a ni, pastor hna thawka Pathian rawngbâwl a la thlang a nih chuan nupui dang chu a rang a ranga neih leh ngei a ngâi dawn tlat a ni.






Harsatna a neih chânga a mi rin ber leh thurâwn pawh a lak ve thinna chu kei hmeichhe tlâwm tak hi ka ni ve tlat. Ka fin vang leh ka fel bik vang erawh a ni hauh lo, kei chu sabengtung mâwl tak ang kha ka ni; mahse, ka chunga chûang Nazareth Isua hi a ropui êm zawk a lo ni.






SAWMNA



Zirtawp tlai ah Pu Dev-a chuan an ina zanriah eive nghal turin min sawm a, zanriah ei ringawt tura min sâwm chu a nih ka ring chiah lo. Engpawh nise, kal ngei chu ka tihtur a ni tih ka chiang. In ka chhuahsan hmain rei lo tê Pathian hnenah inhlânna ka nei zawk a, tichuan headmaster te in lam chu ka pan ta a ni.






Inchhung kan lut chu chawhmeh rimin ka hnar a rawn verh nghal a, pum lam a ri nghal raih raih mai, kum hnih chuang daih ka awm ve tawh avangin south Indian chawhmeh hi ka ngaina ve tawh hle a. Ei rawngbawltu ber chhungpuinu a awm ta si lova, an khawhar dan tur leh Pi Rakhi sulhnu tinreng maiin an lung a tih len dan turte chu ka zu hmuhpui ve thiamin ka hria a, ka lainat lutuk chu ka hnuk a ulh ru teuh reng mai.






Zanriah tuihnai tak kan kil zawh hnuah Pu Dev-a chuan a fate pahnih chu an pindan lamah lehkha zir turin a tir bo a, tichuan Pu Dev-a nen chauh chuan kan inthut chilh ta vang mai a ni.






Pu Dev-a hi sikul lamah kan headmaster a ni a, kohhran lamah kan pastor a ni bawk a, chuvangin Pu Dev ti vekin kan ko a, anihna takah chuan a la upa hauh lo, tunah hian a kum 47-na a hmang mek chauh a ni. Hindu kulmut tak chhungkua atanga lo seilian a ni a; mahse, kum 15 mi a nihin Bible track an sem hi khawlaiah a chhar hlauh mai a, chu chu a chhiar a, ngaihnawm a ti em em mai a, a chhiar zel a, Isua Krista chanchin hriat belh zel chu a chak ta em em a, a chhungte remti lo chung chungin Allahabad ah Bible zir turin a kal ve rawih mai a, chutah chuan B.Th. leh B.D a zir chhuak a. Nasa zawka Pathian rawng bawl a duh avangin chanchinbu leh Internet atang tein Pathian rawngbawl theihna tur hmun a awm leh awm loh a thlithlai ru reng a, a tâwi zâwngin sawi zui mai ila , tichuan....tun dinhmun hi a lo thleng ta a ni.






Zanriah chu an siam a, kan kil zui nghal a, chutah tana i tawngtai nasat zia pawh ka hai lo, inrinni tlai a piangin kan chhungkaw tan chaw ngheiin Pathian i dawr thin tih pawh hi ka hria a ni,” tiin Pu Dev-a chuan thu bul a han sawi tan ta a.






Chutianga inrinni tlaia ka tawngtai thin tih a lo hria chu mak ka ti hle a, ka phu deuh zawk a ni ber. “Ka pu, eng tham mah a ni hleinem, i dinhmun hi ka hmu a, ka khawngaih em che a ni, ka lo tawngtai thin chu ngaih loh lamah i ngaih loh hram ka beisei,” ka ti a.






“Eee, ngai lah love, tun thlenga mualpho lova ka hna la thawh ve hram hram theihna chhan pawh hi i mi tawngtaipuina avang a nih chauh zawk ang chu. Maruat, thil sawi nuam lo tak mai sawipui che a, i thu rawn lak ka duh a ni?” tiin zanriah ei tura kei tehlul min sâwm chhan ni awm chu a hmawr a han sik hawng ta a.






“Ka pu sawi ta che, puih theihna che ka nei ve ngai a nih chuan ka tlan chhe lovang,” ka ti a.






“I hriat angin hei Rakhi’n min awm loh san a chinah thla thuma liam dawn a ni rûai tawh mai a, a ni zâwnga chhut phei chuan ni 10 lo liam a awm tawh lo. Headquarter lam atangin lehkha vawi hnih ka dawng tawh, nupui ka neih leh vat loh chuan ka hna hi ka thawk zawm thei dawn lo a ni. Anihna takah chuan nupui han neih leh chu ka phur hlawl lova; mahse, tûna ka hnathawh hi ka ngaisang a, nuam pawh ka ti a. Bansan mai chu ka phal lo bawk. Chumi kawngah chuan i thu râwn ka duh a ni. Kawppui dang hi ka nei leh mai dawn em ni ang ka ti a ni.”






“Ka pu, keia ngaihdan te mai mai i ngaithla duh chu ka lâwm khawp mai, kei chuan tlang râwtin sawi ta mai ila, nupui dang i neih leh mai chu kawng tha ber niin ka hria. A hrim hrim thu-ah han hual ruk deuh te i nei tawh reng em?” ka ti a.






“Nei miah lo, nupui neih leh tih lam hi ka ngaihtuah ngai lo hrim hrim a, Rakhi kha ka hmangaih a, a ni pawhin min hmangaih bawk a. Kan hlim dun em em a, (a hnuk a ulh deuh a). Maruat, ka buai a ni. Rakhi laka ka thutiam hnuhnungber bawh chhiaa nupui dang han neih leh chu a rapthlak ka ti em a ni,” a ti a. Zanriah chu kan ei kham rual deuh thaw a. In kawm mawlh mawlh chungin inlêng kawmna pindan lamah kan phei a.






“Ka pu, i ngaihdân chu ka hriatthiampui khawp mai che; mahse, helai hmun hian a mamawh che a. I tello chuan kan sikul hi kum hnih khat lekah chuan tuman an fate luhna tlakah an ngai tawh lovang tih ka hre chiang a ni. Tin, kohhran ngei pawh hi i tello chuan a rawih ral vek thei hial ang, Pi Rakhi pawhin a hrethiam em em ang, kawppui dang chu nei leh mai zawk rawh,” ka ti a.






Pu Dev-a chuan, “Awle, ka lo inngaihtuah ang’e,” a ti a. A tawng dân atang chuan haw a hun tih ka hre nghal mai, “Khaw nge kei pawh ka zu haw thla ve tawh ang e, in lamah tih tur hmachhawp ka nei nual leh nghal, zanriah tuihnai tak min kilpui avangin ka lawm tak meuh a ni,” ka ti a, kawngkhar lam ka pan nghal a.






Ka chhuak têp tihah Pu Dev-a chuan ka bân dinglamah a rawn vûan a, ka hawi let a, “Ka pu eng nge ni ta?” ka ti a. Pu Dev-a chu a han ngawi vang vang a, a thusawi tur chu a sawi hreh hle a ni tih a hmêlah a lang chiang hle. “Maruat, hetiang thu hi i hnêna sawi tur ka ni lo tawp tih ka inhria, zah pawh ka zak. I thin ka tirim a nih pawhin ngaihdam ka dil nghal che ni se, englo...nang hian ka fate hi min enkâwlpui thei mai lawm ni ka ti a ni?” a ti ta a.






Ka phu zawk takmeuh, sawi mai tur pawh ka haihcham hle a ni, “Ka pu....hriat angin inkawmthlang maiah ka awm a, i fate chu ka enkawl pui reng dawn che a lawm,” ka ti thei hram a, a zawhna erawh ka chhang lo tih ka inhria.






“Ni lo Maruat, he inah hian awm a, ka nupui ni turin ka duh che a ni,” a ti tlang ta hrak mai. Mizo ka ni a, ka hnam phatsanin hnam dang pasal ka nei thei lo. A chhia a tha pasal ka lo nei ve ngai a nih pawhin ka hnampui ngei a ni ka neih dawn ni. “Ka pu, khawngaih takin min hrethiam la, i mi sâwmna chu ka ti hlawhtling thei dawn lo a ni. Mizo hmeichhiate chuan hnamdang an neih a thiang ve tlat lo, ka duh loh vang che lamah ngai lo la, ka hnam zahawmna ka humhim a ngai tlat a ni,” ka ti a. Ka kut a chelhna chu zawi têin a thlah riai riai a, “Ka hrethiam e, Maruat, ka thinrim hauh lo a nia, englai pawhin thian tha tak chu kan ni reng tho ang tiraw?” a ti a.






Ka hnuk a ulh deuh tlat mai. “Ka pu, mipa ka hriat tawhah chuan nang tluka zahawm tih hi ka nei lo. I beisei ka tih hlawhtlinsak thei ta lo che hi pawi ka ti ngawt mai, min ngaidam mawlh mawlh dawn nia, thian tih thu-ah chuan in chhungkaw tan englai pawhin thian ka ni reng ang, i fate pawh ka fate ang chiahin ka en bawk ang tih Isua Krista hmingin ka tiam a che, tunah chuan hei a tlai lam deuh tawh bawk a, ka’n zu haw thla ve dawn tawh ang e,” tih pahin kawngkhar chu ka hawng a. In lam ka pan thla zui ta nghal a.






Pu Dev-a te ina zanriah ka ei atanga ni 5 a liam hnûah kan awmna bial atanga km 12 zeta hla a awm, Suman thlah zi ding zinga mi Sutil Suman-i (kum 36) chu Pu Dev-a nen chuan kohhran dan thianghlimin an innei ta a. Suman thlah ho hi tûn hma kum 200 vel liam tâah kha chuan LAL an ni thin. Tun thlêngin hnam zahawm leh leh hnampui zinga chhiar tel an ni. Nupui tha tak, a fate pahnih Rakhesh-a leh Sania pawh hmangaih pui thei tu tur a nih ngêi ka beisei a. Ka tawngtâina hla ber pawh a ni.






HEADMASTER NUPUI- 3






“Chunnu lung lian mawl maw lo ni le,



Runlum nuthaian ka lo thlan che;



Ka lo dawn chiang lo aw a pawi em mai....



Lunglai chhirin ban a pel ngei....”






-Daniela ( Fam )






NUPUI THAR



Hun leh nite a liam zel a, engkim mai chu a pangngai angin a kal leh vek tawh niin a lang. Tunah chuan hun rêi tak kan lo hmuh ngai tawh loh Pu Dev-a nui hmel pawh kan hmu ve leh tan ta. Ngai erawh a la awh chiah lo tih chu a mitkhur thûk zual ta sawt leh a sam tuak pung tam ta hret hret chuan a ti fiah hle.






Inrinni a ni, a tuk Pathianni atâna inbuatsaih lâwkin inchhûng tifelin ka buai hle a, chhuat te nawtin, bungbel thenkhat te ka ti fái pah bawk a. Helai hmunah hian kum 4 dawn lai missionary hna thawkin ka lo awm ve ta reng mai. A tir lam kha chuan khawlûm lutuk khan min tibuai viau a. Tin, duh angin tawng ka thiam tawk lo nen, harsatna tia han sawi hluai tham ni chiah si lo, a tuartu tâna buaithlak ru fe fe si a tam ve khawp mai. Mahse, Pathianin min pui nasa em em a, englâi pawhin ka hnênah a awm reng tih ka hria, Amah avangin mualpho lovin ka hmaâ tihtur awmte chu ka hlên chhuak ve leh mai thin a ni.






Ka ngaihbel nge ka hre chiah lo, Pu Dev-a nupui thar Pi Sutil hian min ngaina lo riauin ka hria, an pa lakah hian min thik deuh em ni ang aw ka ti deuh thin; mahse, chutianga min han thik ngawt nachhan tur awm ang reng reng ka hre si lo. Nupui atana min sawmte kha amah Pu Dev-a pui roh hian a lo sawi chhuak palh em ni ang? A sawi chhuah duh em chu ka ring si lo. An ina han chûankâi vel pawh tun hma angin nuam ka ti chiah lo. Pu Dev-a lah chuan engmah hre thiam ve hek lo, an ina ka lêng khat ta te chu a vui lek lek reng mai. A fate pahnih lah chuan min ngai em em a, tlai tin deuh thaw hian ka in ah an lo lêng a, kei lahin ka ngâiin ka lo duat hle thin.






Thawmhnaw bâl thenkhat ka sûk zawh meuh chuan khua pawh a lo tlai lam leh der tawh a, zanriah ei rawng ka bawl zui nghal a. Chutih lai chuan Rakhesh a leh Sania te unau an rawn lang hlawl mai, “Miss Maruat, vawiin tlai chu i inah chaw kan lo ei dawn, apa pawn a phal vek,” an rawn ti lut a.






“Eee...tehreng mai, in ei dawn chiang lutuk, hei chaw pawh ka chhum dawn chiah e, chawhmeh tui tawkin ka’n siam ang a, kan ei teuh dawn nia,” ka ti a. He mite unau hian min ti hlim thin hle.






THLARAU



Zanriah ei lai chuan an unauin tawng inchuhin an ti ti dun bawrh bawrh a, naupanga thu châng sawi awm chi leh sawi awm loh chi pawh la thlei hrang thiam lo ta na chu, an nu thar Sutil-in a tih duhdah thin zia leh a pa awm lai chauha duat awm taka awm a, a pa awm loh ve leh a, a duat leh si loh dan te an sawi a. A pa a awm loh chuan a tir rêng a, hmun te a phiah tir a, rawngte a bawl tir a, chhuat te a nawh tir thin niin an sawi a, an tih that duh loh chuan hmunphiahin an mawngah a vaw thin a ni awm e.






A tha lo zawnga an nu thar chanchin sawipui vak chu thaa ka hriat loh avangin, “A sual vang hrim hrim ni lovin, puitlin a zirtir che u a nih chu, hmunphiah te, eirawngbawl te, chhuat nawh te thiam ve vek turin a duh che u a nih chu, a thu awih zel ula a tha ber,” ka ti a. Ka rilru erawh a nâ ru ang reng hle mai.






Rakhesh-a chuan, “Taka, miss, hman zanah ka nu ka hmu a sin,” a rawn ti thut mai.






Ka nui hawka, “Kei pawh mumangah ka hmu fo a lawm,” ka ti a. Rakhesh-a chuan, “Miss, kei chu ka mumang a ni ve miah lo, ka bulah a lo ding reng a, kawr fual var lianpui a ha a, a meng sen rum bawk sia, ka hlau lutuk asin aw, au chhuah ka tum lahin ka au chhuak thei bawk si lo,ka nu chuan eng nge a rawn tih ang le Miss,” a ti a.






“Rakhesh, a ngâi lutuk che u a vanram atangin a rawn kán zawk che u a niang, engmah hlauh tura awm lo, he thu hi i pa i hrilh tawh em?” tiin ka zawt nghal a.






“Hrilh lo, hrilh mah ila a awih dawn chuang lo sa, ka hrilh peih vel lo ve, nangmah leh Sania chiah ka la hrilh che u.”






Sania chuan, “Miss, kei pawh anu chu ka hmu a sin, ka mumang a ni miah lo, ka mutna khum bulah a lo thu ve a. Ka samah te a chûl a. Ka hlau bawk si, nuam ka ti bawk si,” a ti a.






An thusawi chu han awih loh ngawt a har sawt riau mai. “A nih leh eng thu emaw tal sawi chhuah a nei em, han ngaihtuah teh u, sawi a nei em? tiin ka zawt ta a. Sania chuan, “Aw, nei e, ka pa chungah a lungawi loh thu a sawi, a thutiam a bawhchhiat avangin ka tichhe ve dawn a ni a ti, miss eng thutiam nge a sawi i hria em?” tiin min zawt zui a.






Heng naupang pahnih te thusawi hian awmzia a nei riau mai Pi Rakhi thlarau chu a pasal lakah lungawi lovin phuba rawn lak a tum a va ni thei mai awm em!! Ka chaw ei pawh a tui ta lo, ka rilru a nuam thei ta reng reng lo mai. Hêng naupang pahnih te hian dawt muhlum ringawt sawi nachhan tur an nei hauh lo, an hmuh loh na nâ nâ chu hmu anga han insawi nachhan ngawt tur lah a awm hek lo; tin, THUTIAM bawhchhiat chung châng te khan awmzia a nei riau a ni.

Kan chaw eina thlêng ka sil a, Rakhesh a te unau chuan hmun phiah an inchuh a, thlêng silna chungah hian ventilation te reuh tê a awm a, englai mahin ka khar ngai lo tih theih a ni, he ventilation atang hian Pu Dev-a te in chu chiang takin a hmuh theih nghe nghe.



A hnuai ah conti...
*** KAN WEBSITE A FAKNA LAM THIL MILEM LANG THIN I LO HMET ZEUH HIAN KAN WEBSITE ENKAWLNA TUR LEH WRITER TE HLAWH MIN TUMSAK ZEL TIH I HRE DAWN NIA, KAN LAWM E***

[Ngaia]

AN BULAH



Zan, unau hmel hai vel a ni tawh, thla a rawn chhuak tan suar suar tawh a, thlêng sil pahin ventilation atang chuan Pu Dev-a te in chu ka han thlir chho a, pawn varandaah Pu Dev-a leh Pi Sutili te chu an thu dûn a, eng emaw an sawi dûn sap sap a, an nui dun leh kar kar thin. Ka en reng laiin an hnûngah chuan hmeichhe pakhat kawrfual var ha hi a rawn lang thut mai, ka phu zawk, ka thleng sil lai chu ka thlauh keh chhuai a. Pu Dev-a te nupa chuan an hnunga hmeichhe ding chu an hmu ve hauh lo niin a lang.






Kawrfual var ha hmeichhia chuan Pu Dev-a te nupa chu thinrim awm tak hian a melh a, a kal hual chhên bawk a, anni lah chuan engmah an hmu ve si lo. A thim deuh avangin a hmel tak chu chiang takin ka hmu thei lo. Mahse, Pi Rakhi thlarau a ni ang tih chhetê mahin ka ringhlel lo.






Ka zawi rawih a, hlauhna hian ka thâuah a rawn man a, ka khur titih chu a ni der mai. Rakhesh a te unau chu a rang thei ang bera an in lama haw chho nghal turin ka ti a. Duh aiin ka tawng a lo vin deuh a niang, an phâwk dun hrá mai, hmanhmawh takin an haw chho dun hnak hnak a. Ventilation atang chuan ka en zui nghal a. Naupang pahnihte inzui chho ral ral pawh chu ka hmu pha reng a, varanda an thlen chhoh chuan Pu Dev-a chuan an pahnihin a lo pawm nghal var a.






Thlarau chuan thinrim hmêl zet hian Pu Dev-a te nupa chu a en a, chutah vawi leh khatah hian an thutna thuthleng sêi chu a han nam sawk mai a, Pu Dev-a te chhungkaw 4 chu an let hlawl mai. Thli a thaw hauh lova, khua a duaiin boruak a nêm duai a, chutianga an thuthleng rawn intheh thlu rawp mai chu mak an ti hle tih an phili buai dan atang chuan a hriat mai. Hmanhmawh takin inchhung lamah an lut ta dial a. Thlarau chuan ka lam a rawn hawi a, mi rawn hmu ngei a ni tih ka hre mai. Râpthlak zet hian mi rawn nuih a. A kut dinglamin min rawn hui zauh zauh bawk a, an zinga han chho ve turin min duh a ni ngei ang.






THUHRETU



Ka inngaihtuah buai kher mai, thlarau khan a thu hretu atana min duh avangin an zinga tel ve turin min hui a ni thei ang em? Ka mitvai mai mai em ni zawk? Pi Rakhi thih dan teh thut kha ka han ngaihtuah chhuak zawk mai a. A zanriah eikham a pum a na vak a, a luak chiam a, rei lo têah a chatthla zui ta mai tih kha a ni a. Kan buai belebut em avang khan Pi Rakhi thih dan lam kha chiang takin tuman kan lo ngaihtuah zui vak lem lo niin a lang, tun hnua ka han ngaihtuah nawn leh hian thil dik lo eng emaw tak awm tlata rinna ka nei thar hnu hnawh.






Pi Rakhi zanriah ei turah khan tûr a tel em ni ang? ni ta se, tu nge tûr chu telh ang. Eirawngbawl zawng zawng kha amah Pi Rakhi tih vek a ni si. Mahni ei turah em chuan tûr chu a pawlh duh dawn em ni ang? Nge ni thil dang a awm zawk? Ka rilru a buai takzet mai.






Thawmhnaw lum lam deuh ka inbêl a, Pi Rakhi te in lam pan chuan ngaihtuah mumal pawh nei vak lem lovin ka chho ve ta nghal a. Pâwn kawngkhar bula tukverh atang chuan inchhung chu ka han bih dek dek a, thut khâwmna pindan (sitting room)-ah chuan Pu Dev-a leh Pi Sutil te chu insi deuh chêt hian an thu a, an bulah an fate pahnih Rakhesh leh Sania te chuan lehkha zirin an chhiar ri lang lang a. Beisei nei takin ka han hawi kual a, Pi Rakhi thlarau chu ka hmu leh ta mai hauh lo. Ka haw thla leh mai dawn em maw ni tia rilru ka siam lai takin, puan in hlap ri deuh hlup hi ka hria a. Phâwk fê in ka bul vel chu ka han en a, Pi Rakhi thla chu ka bulah a lo ding reng mai.






Hlauh lutuk avang hian khuk ral vek theih nise, ka khu ral chiang ngawt ang. Pi Rakhi chuan a kut zungchal chu a hmuiah a han han dah a, tawng suh min tihna a ni tih ka hre mai. Ka hlau lutuk chu ka thlan chhiain min leih huh zûih tawh a, ka rilrûin ka tawngtai mawlh mawlh a, ‘Lalpa, min pui lul rawh, hei hi thlarau sual hnathawh a nih chuan khawngaih takin min lak kian sak rawh,’ ka ti mawlh mawlh a.






Pi Rakhi chuan ka kutah a rawn vuan a, amah zui turin min duh ani tih ka hre mai, hlau sateh mah ila, hnial turin chakna ka nei tawh lo. Khawiah chuan min hruai dawn ni maw tiin a mi kaihna lamah chuan ka zui ve ta ngawt mai a ni.






HEADMASTER NUPUI- 4






‘He thawnthu hi Ramthar Chanchinbu-a nula pakhatin a rawngbawlna report a ziah ka chhiar behchhana ka ziah a ni. Min lo hlutpui ve tih ka hriatin ka lawm tak meuh a ni.’






(Pi Rakhi chuan ka kutah a rawn vuan a, amah zui turin min duh ani tih ka hre mai, hlau sateh mah ila, hnial turin chakna ka nei tawh lo. Khawiah chuan min hruai dawn ni maw tiin a mi kaihna lamah chuan ka zui ve ta ngawt mai a ni....)






THLIRLETNA



Inchhûngah chuan kan lut a, sawi dân chiah pawh ka thiam lo, boruakah kan lêng delh delh ni berin ka hria, inchhûnga awm hote chuan tuman min hmu lo reng renga, kan thâwm ri eih pawh an hre miah lo tih ka hre mai. Keini lah chuan kan hmu chiang nasa mai si.






Pi Rakhi thlarau chuan min kai zel a, choka lamah min hruai lut ta, kan luh rual chiah chuan choka lan dân chu a rawn inthlak vek a. Pi Rakhi damlâia felfai taka bungbêl inrem thin dan ang thlap khan engkim chu fel takin a inrêm thlap a. Chu ringawt pawh chu mak ka tih tawh tehrêng nen, chokaah chuan Pi Rakhi rawngbawl lai hi ka han hmu ta, min hruaitu Pi Rakhi thlarau chu ka han en a, a ni chu ka bulah a lo awm reng si.






Rawngbawl pahin Pi Rakhi chu a zai rat rat a, chutih lai tak chuan sitting room lamah thawm a awm a, Pi Rakhi (thlarau lo zawk) chuan choka chu a chhuah san a, thawm chu eng nge ni tih ava ngaihven dawn a ni ngei ang. Chutia a chhuah bo lawk hlan chuan Pu Dev-a hi hmel phelh deuh phungin chokaah chuan a lo lut hlawl a, hlauh nei niawm tak hian a hawi kual zuk zuk a, tumah midang an awm lo tih a hriat chian hnu chuan a kekawr ipte atang hian damdawi bûr niawm tak inchis 3 vel a sêi, a sira engmah thuziak inbel pawh awm lo hi a rawn phawrh a, Pi Rakhi chawhmeh siam chu a en lawr dan dan a, chutah, chawtani ni awm tak purun, tomato, bahkhawr leh hmarcha rawt inpawlhah chuan damdawi tui chu a leih lut ta a, hmanhmawh takin rawt fung chuan a han rawt nawn leh nawk nawk a.






A damdawi bur chu choka tukverh-ah chuan a theh thla nghal daih a. Chutih lai chuan Pi Rakhi pawh chokaah a rawn lut ve leh ta chiah a, Pu Dev-a chuan intih nelawm tum zet hian, “Vawiin tlai sabzi chu tui leh dawn mange, ei siam thiam, hmeltha bawk si, nang ka lo nei kher kher che hi chu mi vannei ka va ni em,” a lo ti duam duam roh a.






Pi Rakhi thlarau chuan a pasal chu ten hmel takin a lo ner khum a. Ani (Pu Dev-a) erawh chuan an hmu ve lêm hlei lova.Chokâah chuan Naupang ho an rawn lut phei ve a, zanriah chu ei theih turin Pi Rakhi chuan zêi takin a buatsaih nghal a. An chaw ei lai chu uluk takin ka lo en reng a, naupang ho chuan tûr telhna chu an ei lo, a thak avangin an ei ngam ve lo a, a hrangin, a thak lovin an ei tur chu Pi Rakhi chuan a siam sak tho a. Pu Dev-a chuan, “Vawiin lamah ka pum a nuam lo nilêng a, keipawh a thak lam chu ka ban vak lo mai teh ang, ei chu ka ei chak mawle,” tih nuah nuah pahin arsa kân chu a ei hlawih hlawih a. Pi Rakhi chauh chuan tûr pawlhna chawhmeh chu a ei a ni tih ka hmu chiang hle.






Chaw ei kham hnû rei lo têah Pi Rakhi chuan a pum nawm loh thu a sawi chhuak ta chiah a ni.






Chutih lai tak chuan ka harh zawk a, Pu Dev-a te in varanda-ah keimahin ka lo ding reng hi a lo ni. A vawt em em mai lehnghal. Hmanhmawh takin in lamah ka tlan haw thla ta hlawk hlawk a, khawiah nge Pi Rakhi thlarau kha a awm tak zel pawh ka hrechang tawh lo. In ka thleng chu khumah ka bawk thlawp a, a chhan ber pawh hre lovin chhuak em emin ka tap ta hlawp hlawp a. Tunah chuan chhûn khaw ên lai ang maiin thil awmzia dik tak chu hmuh tirin ka awm ta, Pi Rakhi thlarau kha hmu leh pawh ni ila hlauhna ka nei tawh lo, hlauh a hnêkin ka khawngaih ngawih ngawih tawh zawk a ni.






Mittui bual huh zuih chungin ka lo muhil zui ta a, mumang ka lo nei, ka mumangah chuan Pi Rakhi chuan mittui tla zawih zawih chungin thudik tak chu puang chhuak a, midangte hnena puang zar turin min lo ngên a.






TANPUI DILNA



Zinga ka han harh chuan sana ka han en vat a, dar 7:30 a alo pel duai tawh mai. Zanlam hun ka hman dan a hahthlak deuh bawk a, thawh ka lo hai a ni mahna. Mahni maia khawsa ka ni bawk a, eirawng han bâwl vel a awlsam a, artui pum hnih ka kang a, nimin tlai lama kan ei bâng chaw thing chu ka ur lum thuak thuak a, chawtani ah purun sen leh bahkhawr chu thak vak lovin ka rawt pawlh nawk nawk a. Tukthuan chu ka peih a ni der mai.






Pathianni a ni a, chaw ei hmain Bible chang tawitê a riin ka chhiar a, ka tawngtai zui a, Lal tawngtaina ka sawi leh thlap phawt a, tichuan tukthuan ei ka siam zui a, chaw ei pah chuan nizan lama ka thil tawn kha ka ngaihtuah zui nauh nauh a, engvangin nge pastor meuh ni ve siin a nupui a hrâi hlum duh mai ni ang le? Ka tan ngat phei chuan zirtirtu leh pa nih a kawp takmeuh a. Chhetê mahin ka lo ringhlel ngai lo. Mahse, nizana ka thil hmuh kha mitthla mai zawng a ni lo chiang bal.






Pi Rakhi lah chuan ka mumang lamah lehzel pawh thudik ka hmuh te chu puang chhuak turin min ngên tak lawm lawm a, Isua Krista pasaltha (Nusaltha?) ka ni, thudik hi ka hailan ngei a ngai dawn a ni. Mahse, engtin nge a bul ka han tan tak ang? helai vela ka lo rin ngam ve ber Pu Dev-a lah chu thiam loh changtu ber tur a ni ta mauh mai si.






A hmasa berin engvângin nge Pu Dev-a khan a nupui thah a duh nachhan tih ka hriat chhuah phawt a tul niin ka hria. Rilru ka siam sauh sauh a, Pathian ka nei a, hmeichhe awmnêm te pawh ni ila, hringnun piah atanga lo kir leh meuha ka puihna dila min tah awh ngawih ngawih tu Pi Rakhi hmel kha ka mittlaah a reh thei tawh ngai dawn lova. Ka hmeichhiat pui, sualna nei miah lo, mahni pasal fanaute duat em em a, an hlim loh hlaua hah taka ni lêng lênga an tana a hun leh a nun pum hlan fai thak tu Pi Rakhi khan dikna (right) a nei a, chumi humhalh tur chuan ani chu hringnun piah ah a awm tawh si, hringmi zingah a thiamthu sawi saktu tur a zawng a, kei min zawng hmu ta a ni, ‘Pi Rakhi, i dikna chu ka hai lang ngei ngei ang tih ka tiam a che,’ ka ti sap a.






Tukthuan eina ka seng fel mawlh mawlh a, darthlalang hmaa inchei tura ka han thut fel meuh chuan dar 9 a ri thuak tawh. Make up leh hmai sawngbawlna chi hrang neuh neuh hi ka hmang uar ve vak lova, ka sam ka khuih thuak thuak a, tunlai ka boruak tawn a hahthlak deuh vang a niang, nidang zawng aiin ka lang chêr a, ka dâng var deuh luap bawk nen, powder tlem a zawng chu ka han inchulh ve a, tlem chuan ka lang pangngai ve leh ta deuh chuan ka hria.






Dar nawn rik dawn tepah biak in ka lut ve hman chiah a, biakin han tih lêmah Aizawl khawpuia kan biak in ropui tak takte nen hi chuan khaikhin chi rual a ni lo. Tlar hma lam chu an lo thu khat deuh thap tawh, tlar lai hawl velah chuan midang thutna zingah thutna ruak a la awm a, chulam chu ka pan phei nghal a.






Ka tawngtai zawhah ka han hawi chhuak a, chairman chu tu dang ni lovin pastor Dev-a a ni. Ka han hmu thut chu chhuah leh nghal daih tak mai hi ka nap rum rum a; mahse, thil awmze nei lo tak a ni tih ka hriat avangin ka inngaihtuah harh leh hman hlauh a. Eng thu nge kan zir a, eng nge an sawi pawh ka hre mumal lo. Pastor Dev-a dik lohna ka hailan theih dan tur ringawt mai chu ka ngaihtuah ngut ngut a ni ber mai.






Inkhawm bân veleh khawiah mah pêng kawi lovin in lam ka pan ding nghal vang vang a. Ka mutna pindan khum hûnna bulah hian puan ka phah a, helai hmun hi ‘Pathian Maicham’ tiin a hming ka phuah ve mai a. Pathian nena kan indâwrna hmun, ka inchhung pum puia hmun thianghlim ber mai ka tih ve chu a ni.






‘Pathian Maicham,’ ah chuan ka thingthi a , ‘Lalpa, i rawngbawl turin helai hmunah hian min tir a. Tunah hian harsatna lian tak mai, keima chaknaâ ka chinfel zawh rual loh chuan min tlâkbuak mek a ni. Min pui rawh. Kawng min kawh hmuh la, mûalphona leh hmingchhiatna awm thei zawng zawng chu phunnâwi hauh lovin ka khum vek nang’e; mahse, khawngaih takin eng nge ka tih tur min hriattir ang che, Isua hmingin ka dil e Amen’ tiin ka tawngtai a. Ka rilru hahna leh pikna te chu a ngai ang reng a la ni tho mai. Mahse, Lalpa chuan ka tawngtaina chu a hria tih erawh ka hre chiang. Ka thinlungah hian a fiah a ni.






KAIHHRUAINA



Chutih lai chuan ka bulah tu emaw awm ve tlata hriatna hi ka nei ta thut mai a. Ka han hawi kual a, tumah ka hmu mai si lo. Pi Rakhi thlarau em ni ang? Hlauhnain min rawn man leh tan, ka thinphu chu a inthum rawn tluk tluk mai.






“Ka unaunu duhtak, ka pasalin hêng thil zawng zawng ka chunga a tih nachhan chu ka rosûm leh pâi a duh vang a ni.”






Aw chu ka thinlung atanga lo ri a ni.






‘Eng rosûm leh pâi maw?’ ka tawng ri lo, ka ngaihtuahna a ni.






Ka thinlunga aw vek chuan, “Tuna an khawsakna zawng zawng hi ka pain ka tana a dah a ni. Ka pasal hi kristian a nih avangin a chhungten an tuithlar a, kutdawh mai hmabaka a awm laiin ka chhar chhuak a, ka inah hruailutin tun dinhmun hi ka hrûai thleng a. Mahse, heti hian a chunga ka thiltih chu min rul let ta a ni. Tunah hian Roreltu phalnain mihring zingah ka lo lêt leh a ni. Lalpa chuan dikna chu luipui kang ngai lo angin luang se a duh a. Thudik hai lang turin nang hi a thlang che a ni,” a rawn ti a.






“Kei hmeichhe mâwl mang mai hian engtin nge chûng chu ka tih theih ang?” kan inbiakna hi rilru lamah vek a ni. Engmah a ri chhuak lo. Ngaithla ru pawh lo awm se, ngawi renga thu ringawt angin min hmu ang.






Aw chuan, “ Finna leh remhriatna ka pe dawn che a ni, zam suh la, hlau hek suh, a lem maia ama rawngbawltute hi Pathianin tihchhiat a phal a sin,” a ti a.



“Eng nge ka tih hmasak ber tûr chu?”






“Ka ukil hnênah kal la, ani chu Badar street-a inluah hawh chi chhâwng 3 naah a chêng, a hnêna i thlên hunah i tih leh tur chu ka hrilh dawn zel dawn che a ni, Kal rawh le tirhkohnu.”






Ka thinlunga AW ka hriat chu hnial tûmna ka nei lo. Ka awih hmin hmak a ni ber. Tin, Pu Dev-a dik lohna kha chiang takin, ka mit ngei hian ka hmu tawh bawk. Dikna hailan chu ka tum nghet ta khawp mai.






Map ka en a, ka vah chhuah tam loh em avangin hmun hming ka hre lo hle a, rei fê ka bih kual hnuah Badar street chu ka hmu chhuak ta hlawl a. Ka insiam sawk sawk a, map chu ka iptêah ka ak tha nghal bawk a. Badar street lam pan chuan ka kal ta nghal a. Engtiklai pawn thlarau chu ka bulah a awm reng niin ka hria a; mahse, ka hlau tawh lo. Ka khawngaih tlat tawh zawk a ni.






Badar street chu veng hulûm tak slum area tluk deuh thâwa tawp leh rimchhia a ni. Sumdawng, kutdawh, piangsual, dawr lianpui pui, workshop adt. te a awm kim ve biai a.






Thlarau khan ‘Inluah hawh chi’ a ti a, khawilai nge ni ta ang. Ka bula vai hmeichhe naupang kutdawh chu cheng sâwm ka han pe a, “Khawiah nge inluah hawh chi chhawng sáng deuh a awm,” tiin ka zawt zui nghal a. Chu hmeichhe naupang chu ka chêng sâwm pek keng chuan a nui var var a, min chhân erawh a tum map lo.






Ka thin a thawk deuh thut, pawisa chu ka chhuhsak leh a, naupang chu a mittui a rawn tla ta zawih zawih a, a kâ chu min han hmuh tir a, lei a lo nei lo. A tawng thei lo a ni. Ka rilru a khawih kher mai. Cheng sâwm chu ka pe let leh a, auto hmanna tura ka dah tawh chêng sâwm dang chu ka phawrh a, ka pek belh leh ta zawk a.






Naupang lâwm lutuk chuan min kuah a, he Pathian thu hi ka hnênah a lo thleng a ‘ Tin, tupawh heng mi tê tak zinga pakhat hnênah hian, Zirtir a nih avanga tui vawt no khat pawh pe a piang chuan, tih tak meuhvin ka hrilh che u, an lawmman chu an chân tawp lo vang’ tih thu hi. Khawi bung leh châng nge ka hre mai lo, Matthaia ziak ami chu a ni ngêiin ka hria.






Kutdawh tawngthei lo chêng sawmhnih ka pek avanga ka thil tum zawng zawng hlawhchham vek chu min zuitu thlarau chuan a lo remti awzawng lo, ka hnunga min nem kaltu awm ang maiin ka kal ta zawt zawt mai, min nâwr kal tu thlarau chuan inluah hawh chi chháwng thûmna kawtah chuan rei lo têah min hruai thleng chu a ni ta dêr mai.






HEADMASTER NUPUI-5 (Final Chapter)









UKIL SRINATH



Thlarau hnêna, “Eng nge ka sawi ang?” tia ka zawh khan ‘i thlen hunah ka hrilh mai ang che’ tiin min chhang a. Duhthlan tur dang ka nei lo bawka ka awih ve tawp mai kha a ni ber a. A hun a lo thlen dawn tak tak meuh erawh chuan rinhlelhnain ka khat leh si.






Chhâwng thumna kawngkhar chu ka han kik ta ngei a, min chhângtu an awm lo, a reh thap mai. A hma aia nâin kawng chu ka han kik leh dawt dawt a, a tawp lamah phei chûan a chumin ka chum tawh a ni ber. Inchhung lamah chuan thawm a rawn awm ta, a muhil lai ka va ti harh a ni ngei ang, biak nuam tak chu a ni dawn lo tawp mai, pa upa lam, hnar tawk deuh, tarmit lianpui vuah hian kawngkhar a rawn hawng a, a tarmit phen atang chuan min han en a, chutah, aw khur dawt dawt hian, “Nang hi i thi tawh, i thi tawh, hetah eng nge rawn tih i tum. I pawi engmah ka sawi ngai lo, rinawm takin i pa tân ka thawk a, i pa thih hnûah nang nên pawh kan indawr leh a, midik ka nihzia chu i hre chiang a ni,” a ti a. A hlau lutuk chu a tap lo chauh a ni ber.






Inchhungah ka nawr lut nawk a, “Kha lai thuthlêngah khan va thu teh,” ka han ti a. A nihna takah chuan Pi Rakhi chu keimahah a lût a, ukil Srinath pawhin chu chu a ni a hlauh em em ni. Ka landan chu Pi Rakhi ang chiah chiah a ni tlat. Mahse, hetih lai hian ka ngaihtuahna chu a fim reng tho a, Pi Rakhi hmel ang pu mah ila, Maruati ka nihna, ka mihrinna, ka engmah a bo tlat lo.






“Ka thu rochhiah te kha ziahthata siam that leh vek ka duh a ni,” ka ti a. (a titu tak zawk chu Pi Rakhi a ni, ka aw a hmang mai a ni zawk)






Ukil Srinath chu hlauhna in a la zêm hneh hle tih a hmêlah a lang chiang hle a. “Awle awle, i thu vek a lawm i pain i tan hêng sum leh in nûam takte hi a dah a sin,” tih pahin khur dur dur hian pindanah a va lut zawk a, lehkha eng emaw zat hi a rawn kêng chhuak ta, ka hma dawhkanah chuan chûng lehkhate chu a rawn dah ta a. Min hlau viau mai chu mak vakin ka hre lo, ka nuih te pawh a za lek lek zawk a ni. Kan ukil pa tân chuan hmana thi tawh, lei hnuai thûk taka an phum tawh Rakhi kha ka ni tlat, hlauh loh chi ka ni tlat lo.






“Heng ram leh inte hi tun thla ni 9 hmain tih ruah vek tur a ni ang. Tin, sum kha Vijaya bank-ah a awm a, a vaiin maktaduai 5 a ni. Chûng sumte chu la chhuak vek la, Simao Damdawiin tan i pe vek tur a ni, khawi ka hming ka lo sign hnan ang e,” a hming chu ka kut hmangin Pi Rakhi chuan a sign a, a dik thlap tho.






Ukil chuan, “Madam, ka lo sawi ve phâk phei chu a awm hauh lova; mahse, hetiang thil hi i ti duh tak tak dawn em ni. I pasal leh i fate pahnih chan tûrte pawh hi dâwn ve bawk la mawle,” a ti a.






“Anni ka ngaihtuah lo, rang takin i tih tur chu ti nghal zung zung la a ni mai,” ka aw chu a fiak tha thak thak hle mai.






“Awle, awle, ka lo ti ang, i duh ang ngeiin êngkim ka ti vek ang, ka tiam a che,” ukil chuan a ti chûl a.






PHUBA



Ukil in kan chhuahsan hnu chuan ka han nghing deuh lawih a, keimah atangin Pi Rakhi thlarau a chhuak a nih ka ring mai a. Ka hmu lo naâ, a ni chuan min hmu chiang ngawt ang.






Pi Rakhi thil ruahman dan chu ka han ngaihtuah a, rei lo têah bull dozer leh JCB an rawn lang ang’a, Pu Deva’n inti thei taka ka IN a lo tih ve chu vaivutah an chantir dâwn chu a ni tak si a le. A râpthlak dáwn a ni.






Ni li a liam leh hnuin hnathawktu ho an rawn lang ta, Bull dozer chuan in chu a han sûasam tan ta a. Mangang thinrim lutuk bawk si hian Pu Dev-a chu in atangin a lo tlan chhuak, “Ti tawp rawh u, ti tawp rawh u, engvangin nge ka in hi tihchhiat in tum ngawt, eng dan nge ni ngai,” a rawn ti tûn tûn mai a.






Working manager chuan, “Ka pu, ka hre bik lo. Hotute lam atangin he in hi thiah tur a ni tih chiah kan hria a, kan rawn ti mai a ni,” a ti mai a. “Tu phiangsen nge in hotu chu? khaw nge a awm?” Pu Dev-a thinrim lutuk chu a sen chhuak vek tawh a ni ber mai.






Working manager chuan, “I duh chuan ukil Srinath a va zawt mai rawh, engkim a lo hrilh thei ang che, chu mi chhung chu keini pawhin hna kan lo chawl hrih phawt ang e,” a ti a.






Pu Dev-a chuan an varanda-a an hûn scooter táwng ve tawh tak chu a rap nung a, chak zetin Badar street lam panin a tlan ta nghal a. Chutih lai chuan ka taksa chu Pi Rakhi chuan a rawn hmang leh ta, Pu Dev-a tlanchhuak ta chu boruaka thlawk ang maia chak hian ka zui a.






Badar street-a ukil Srinath-a kawngkhar chu kik pawh kik buai si se lovin Pu Dev-a chuan a tlawh hawng rawk a, a lût tlang nghal puat a, ukil chu a va rêk titih nghal ta mai, “Engvangin nge ka in tihchhiat i tum sawi rawh,” a ti vin tuar tuar a.






Ukil chuan, “Ngawi teh, min thlah teh, tha takin i sawi dûn zawk teh ang,” a ti a.



Pu Dev-a chuan ukil a reh behna kut chu la thlain, thuthlêngah inhmatawnin an thu dun ta rân mai.






Ukil Srinath chuan Pu Deva’n a nghawng a rehna chûl hauh hauh pahin, “Tun Pathianni khan a lokal a, amah ngei a ni, a hming pawh a sign thlap bawk. Kei pawhin mak ka ti a; mahse, Pi Rakhi chu a lo kal tak tak tlat a ni,” a han ti a.






“A ni chu a thi tawh, a hming sawi ringawt pawh hi ka hua a ni. Engtin nge mitthi tawhin chutiangin hming a sign ngawt theih ka awih lo reng reng.”






Ukil Srinath chuan, “Âwih turin ka ti lui che a ni lo. I awih loh chuan i thu a ni; mahse, dan chu dan a ni. Tumah dan chunga lêng an awm lo. A hmunhma neitu berin tih chhiat tur a ti miau a, a hming sign lah chu a dik vek bawk si. Eng nge tise min duh a?”






Pu Dev-a chu a hma ang em em kha chuan a pawr ta hauh lo mai. A tawng pawh a nêm leh deuh ta. “Thil mak ve angreng tak chu a nih hi. Kha hming sign kha court hian Rakhi sign ngei a ni tih a pawm tawh em?” tiin ukil chu a zawt a.






“Tehrêng mai, kut ziak lama mithiam sâwma an ennawn ngial hnu pawhin Pi Rakhi hming sign dik tak a ni tih phat rual a ni tlat lo. Kei phei chuan a sign lai ngei pawh ka mit in ka hmu a ni. Ka hlauh mah nak alâia, a thla a hrâng a niang ka ti mai,” a ti nung nung a.






Pu Dev-a chu zawi mûangin pawna scooter a dah na lamah chuan a phei a, a rap nung a, an in lam pan chuan a inkhalh haw ve leh ta hna hna a. Pu Deva’n an in a thlen rualin manager chuan a naute hnênah hna chu tan leh tawh turin thupêk a han chhuah a. Rakhesha leh Sania-i te sikul kal lai a lo ni hlauh chu a tihzia hle, an mahni in ngei tih chhiata a awm lai hi rawn hmu ve chiah se, na chu an ti ve khawp ang le.






Khawl a thain a changkáng tawh bawk a, dârkar hnih vel an han thawh meuh a hmain chulaiah chuan in mawi tak a ding thin ang tih suangtuah ngaihna pawh a awm tawh lo. An fai hneh miat miat khawp mai.






Pu Dev-a leh a nupui Pi Sutil te chu an tap pur mai a, thil lo thlen dan theh thut chuan a barakhaih tak meuh a ni. Chutih lai chûan Rakhesha leh Saina te sikul bang an rawn thleng ve chiah a, an in awmna a lo bo vek mai tih an hmuh chuan an bangbo kher mai.






Hêng thil thleng zawng zawng hi ka thenawm maia thleng a nih miau avangin chiang takin ka hmu a. Awih har ti viau mah ila, a taka táwngtu ka ni , kei tlûka hêng thil lo thlen nachhan hria hi mihring damlai zingah chuan an tam kher lo vang.






Pu Dev-a te chhungkua chu ka khawngaih em em a; mahse, Pathianin an chungah phuba a la a ni ang tih ka ringhlel lo. Tanpui theihna ka neih erawh chuan tânpui ka hreh lo. Mahse, kei helâia missionary pakhat ve mai tan tanpui ngaihna a awm bik si lo. Thil awmdan dik tak erawh chu hre lo se Pu Dev-a tan ngei pawh a that zawk ka ring a.






Ka ngawi hlên ta a ni.






(A TAWP TA)